درز ساختمانی: بررسی 4 درز کاربردی

درزها انواع مختلفی دارند که با توجه به نوع سازه و عضو سازه‌ای می‌توانند متفاوت باشند؛ درزهایی مثل درزهای ایجاد شده در تونل، پل، کفسازی و… . حال باید دانست درز ساختمانی در سازه‌های بتنی چه کاربردی دارند؟ و از آن مهم‌تر، این درزها چه تفاوتی با ترک‌های ایجاد شده در بتن دارند؟ در این مقاله، بر آن هستیم ضمن پاسخ به این سؤالات، به معرفی انواع درز در سازه‌های بتنی بپردازیم. پس تا انتها همراه ما باشید.

ترک سازه‌ای یا ترک ساختمانی چیست؟

شالوده ساختمان ممکن است به دلایل متعددی، مانند فشردگی ناهموار خاک، اضافه بار، طراحی ضعیف، عدم دقت کافی در ساخت و اجرا یا نشست حفره‌های خاک در سازه‌ی بتنی دچار نشست یا کمی فرورفتگی شود. از آن‌جا که این نشست‌ها باعث ایجاد انحرافات افتراقی در اتصالات سازه‌های بتنی می‌شوند، در صورت عدم توجه به آن، انحرافات دیفرانسیل باعث ایجاد تنش‌های اضافی و در نهایت ترک در سازه بتنی می‌گردد. این ترک‌ها از لحاظ شکل ظاهری در محل اعمال بارهای متمرکز پهن‌تر بوده و به سمت مخالف در حال رشد هستند.

درز ساختمانی چیست؟

درز ساختمانی ترکی است که مهندس حوزه بتن در سازه ایجاد می‌کند تا احتمال ایجاد ترک را در سازه بتنی به حداقل برساند. بدین‌ترتیب هدف از ایجاد درز در سازه بتنی، جلوگیری از ترک خوردن بتن و خسارات ناشی از آن است.

از این رو تفاوت درز و ترک در دلیل اجرای آن است. درزها توسط فرد و با علم و آگاهی از نحوه عملکرد آن ایجاد می‌شوند، در حالی که ترک‌های ساختمانی در نتیجه اضافه بار، عدم دقت کافی در ساخت و اجرای پروژه بتنی یا طراحی ضعیف در بتن به وجود می‌آیند.

انواع درز ساختمانی

درزهای ساختمانی به دو دسته کلی درزهای حرکتی و درزهای غیرحرکتی تقسیم می‌شوند. درزهای حرکتی برای همساز کردن حرکت‌های نسبی ایجاد شده و بر اثر تغییرات درجه حرارت، رطوبت، افت بتن و… در سازه بتنی در نظر گرفته می‌شوند. این در حالی است که درزهای غیر حرکتی یا درزهای ساختمانی، حد فاصل بین بتن جدید و بتن قدیمی هستند که به دلیل محدودیت حجم بتن‌ریزی به صورت یکپارچه ایجاد شده‌اند و تأثیر یا عکس‌العملی در برابر حرکت‌های مختلف سازه‌ بتنی ندارند. در ادامه این مقاله به بررسی 4 درز ساختمانی در سازه بتنی می‌پردازیم. از این 4 درز یکی از آن‌ها غیرحرکتی و 3 نوع دیگر آن از انواع درزهای حرکتی هستند.

1) درز ساختمانی یا اجرایی

این درز جزو درزهای غیر حرکتی است و همان‌طور که گفته شد به دلیل قطع عملیات بتن‌ریزی و با علم قبلی در سازه بتنی ایجاد می‌شود. محل این نوع درزها، معمولاً در نقشه‌های سازه‌ای قابل پیش‌بینی نیست، اما سعی می‌شود محل آن‌ها با یکی دیگر از انواع درز منطبق باشد. از سوی دیگر توجه داشته باشید این درزها باید عمود بر محور اعضای بتنی باشند و هیچ‌گاه نباید با محور عضو بتنی موازی شوند.

2) درز انقباض یا درز جمع‌شدگی

مهندسین حوزه ساخت و ساز، درزهای انقباضی یا جمع‌شدگی را به دلیل غلبه بر تغییرات حجمی ناشی از جمع‌شدگی بتن ایجاد می‌کنند. به بیان ساده‌تر درزهای انقباضی یا جمع‌شدگی، تنها به دلیل جلوگیری از خطر ترک‌خوردگی ناشی از جمع‌شدگی در فواصل منظمی از سازه بتنی ایجاد می‌شوند. در این درزها جمع‌شدگی ایجاد شده در طرفین درز، در محل درز که به صورت نوعی عدم پیوستگی عمومی تعبیه شده است، متمرکز می‌گردد.

توجه داشته باشید عدم پیاده‌سازی درزهای انقباضی در فواصل منظم می‌تواند باعث ایجاد ترک‌های ناشی از جمع‌شدگی در سازه‌های بتنی – مانند پیاده‌روها یا دیوارهای بتنی – شود. فواصل درزهای انقباضی در دال‌های بتنی کف و پیاده‌روها را معمولاً بین 1.2 تا 1.8 متر و در نرده‌ها و جان‌پناه‌ها بین ۳ تا ۶ متر در نظر می‌گیرند تا بدین‌ترتیب از بروز ترک‌های انقباضی جلوگیری کنند.

3) درز جداکننده یا درز انبساط

درز جداکننده یا درز انبساط به اعضای مختلف سازه بتنی کمک می‌کند در زمانی که دچار انبساط یا تغییر شکل شد، بتواند به راحتی تغییر شکل داده یا منبسط شود و بدین‌ترتیب در تعامل با سایر اعضای بتن مشکلی نداشته باشد. این درزها معمولاً برای جلوگیری از خرابی روسازی‌های بتنی در اثر فشار بیش از حد، تعمیر قسمت‌هایی از جدول (پیاده‌رو) و… تعبیه می‌شوند.

لازمه چنین درزهایی این است که هیچ‌گونه پیوستگی با طرفین درز نداشته باشند تا به راحتی و با کمترین مقاومت در مقابل انقباض و انبساط ناشی از تغییرات درجه حرارت (در طرفین درز) باز و بسته شوند.

4) درز انقطاع

 درز انقطاع برای جدا کردن دو ساختمان که نسبت به هم تغییر مکان دینامیکی دارند، استفاده می‌شود. این درز حتی برای ساختمان‌هایی که از دو بخش مجزا تشکیل شده‌اند نیز قابل استفاده است. مهم‌ترین دلیل استفاده از درز انقطاع، جلوگیری از تخریب سازه بتنی در اثر وقایعی مانند زلزله و نشست‌های نامساوی (نامتقارن) بین دو سازه یا نشست‌های چرخشی میان دو سازه است.

فرض کنید چند ساختمان در مجاورت هم و به صورت کاملاً چسبیده ساخته شده باشند. چنانچه زلزله‌ای رخ دهد، نیروی حاصل از زلزله باعث حرکت و جابه‌جایی ساختمان‌ها و در نهایت تخریب آن‌ها می‌شود. در حالی که با ایجاد درز انقطاع میان دو ساختمان، این اثر از بین رفته و تخریب زیادی ایجاد نمی‌شود.

درز سرد اجرایی

در ساختمان‌سازی، درز دیگری به نام درز سرد اجرایی وجود دارد. این درز، نوعی درز ضعیف و ناخواسته اجرایی است که حین بتن‌ریزی ایجاد می‌شود. در واقع اگر هنگام بتن‌ریزی فاصله زمانی بین ریختن لایه‌های بتن آن‌قدر زیاد شود که بتن قدیمی گیرش خود را آغاز کرده باشد و بتن جدید ریخته شده با استفاده از ویبراتور در لایه‌ی زیرین نفوذ نکند، درز سرد تشکیل می‌شود.

 از عوارض ناشی این درز می‌توان به مواردی مانند ناپیوستگی ایجاد شده در سازه بتنی، ضعف سازه، افزایش میزان نفوذپذیری، کاهش دوام، خوردگی آرماتور و… اشاره نمود.

علت شناخت انواع درز ساختمانی چیست؟

داشتن اطلاعات راجع به درزهای ساختمانی باعث می‌شود مهندسین این حوزه در طراحی نقشه‌ها و اجرای بتن‌ریزی با در نظر گرفتن شرایط حاکم، سازه‌ای مستحکم و مناسب طراحی کنند؛ سازه‌ای که در اثر عوامل مختلف به راحتی دچار آسیب نشده و ظاهر و وضعیت خود را حفظ کند. در واقع شناخت درزهای ساختمانی و اجرای درست آن‌ها در راستای پیشگیری حوادث ساختمانی است.

همان‌طور که گفته شد درزهای ساختمانی، ناپیوستگی‌هایی هستند که با هدف و برنامه ویژه از سوی مهندسین حوزه ساخت و ساز برای سازه بتنی طراحی و اجرا می‌شوند. 4 درز ساختمانی، شامل درز اجرایی، درز انقباض، درز انبساط و درز انقطاع است که هر یک با توجه به نوع عملکرد خود، مانع از تخریب سازه و ایجاد ترک‌های ناشی از انقباض خمیری، انبساط‌های حرارتی و… می‌شوند.

بیشتر بخوانید: ترک های شیمیایی بتن

در این مقاله، شما علاوه بر انواع درز ساختمانی، با مفهوم درز سرد اجرایی که نمونه‌ای از درز ضعیف و ناخواسته است آشنا شدید. همچنین به بررسی تفاوت میان ترک و درز پرداخته شد. در نهایت خوشحال می‌شویم با بیان نظرات و تجریبات خود در این زمینه، ما را در بهبود کیفیت این مقاله یاری نمایید.